Πώς άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο έβλεπαν οι άνθρωποι τον κόσμο
24 Μαΐου 1543: Ένας ιππέας που είχε ξεκινήσει από το τυπογραφείο του Johannes Petreius της Νυρεμβέργης φτάνει στο Φρόμποργκ της Πολωνίας. Προλαβαίνει να παραδώσει στον συγγραφέα, τον μεγάλο Πολωνό Αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο (1473-1543), λίγες ώρες πριν αυτός πεθάνει, το πρώτο τυπωμένο αντίτυπο του βιβλίου του «De Revolutionibus Orbium Coelestium-Libri VI» («Έξι βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών»). Με το βιβλίο αυτό ο Κοπέρνικος πετάει το γάντι στην καθολική εκκλησία, καθώς διατυπώνει την Ηλιοκεντρική Θεωρία. Την άποψη, δηλαδή, ότι η γη και τα άλλα σώματα του ηλιακού συστήματος περιφέρονται γύρω από τον ήλιο, σε αντίθεση με την μέχρι τότε επίσημη γεωκεντρική θεωρία του Πτολεμαίου που ήθελε τη γη ακίνητη και στο κέντρο του κόσμου. Άνοιξε έτσι το δρόμο για τους Αστρονόμους της επόμενης γενιάς αλλά και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα.
Το μοντέλο του για τις κινήσεις των πλανητών βασίστηκε σε μαθηματικούς υπολογισμούς και σε παρατηρήσεις με γυμνό μάτι, δεδομένου ότι το τηλεσκόπιο δεν είχε ακόμα εφευρεθεί. Ο Κοπέρνικος αναγνώρισε τη συμβολή των αρχαίων Ελλήνων, όπως ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, στην εξέλιξη των ιδεών του, αν και τις σχετικές αναφορές του αφαίρεσε ο εκ- δότης από τον πρόλογο του έργου. To 1616, η Ιερά Εξέταση καταδικάζει το ηλιοκεντρικό σύστημα, 73 χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα του και συμπεριλαμβάνει το βιβλίο του στον λεγόμενο Δείκτη (Index), τον κατάλογο των βιβλίων που ήταν απαγορευμένα για τους πιστούς. Η επίσημη ταφή του, το 2000 μέσα στον καθεδρικό ναό του Φρόμπορκ, την εκκλησία στην οποία είχε ο ίδιος υπηρετήσει ως ιερέας και ιατρός, αποτελεί και επίσημη παραδοχή του λάθους της Καθολικής Εκκλησίας. Η επιτύμβια στήλη στον τάφο του Κοπέρνικου, φέρει ένα μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος με έναν χρυσό ήλιο και έξι από τους πλανήτες.
Σημείωση: Ο τίτλος του έργου είχε από μόνος του καταλυτική επίδραση αφού έδωσε το λατινικό revolutio (περιστροφή, περιφορά) ως όνομα σε κάθε αιφνίδια και θεμελιώδη μεταβολή τόσο στη σκέψη όσο και στην κοινωνία (από όπου και το αγγλικό και γαλλικό revolution=επανάσταση).
22 Φεβρουαρίου 1632: Φτάνει στα χέρια του Γαλιλαίου (1564-1642) το αντίτυπο του βιβλίου του «Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo» («Διάλογος ανάμεσα στα δύο κύρια συστήματα του κόσμου»), τυπωμένο με τη χορηγία του Φερδινάνδου II των Μεδίκων. Με το βιβλίο αυτό ο Γαλιλαίος υποστήριξε την Ηλιοκεντρική Θεωρία του Κοπέρνικου με αποτέλεσμα το 1633 να οδηγηθεί στην Ιερά Εξέταση. Ο Γαλιλαίος θεωρείται ο πρώτος φυσικός με τη σύγχρονη σημασία του όρου, καθώς εισήγαγε την επιστημονική μέθοδο βασισμένη στο πείραμα και στη χρήση των μαθηματικών. Την ποινή φυλάκισης του Γαλιλαίου μετέτρεψε σε κατ’ οίκον περιορισμό ο Πάπας Ουρβανός Η΄, ενώ τρεις από τους δέκα καρδινάλιους δικαστές αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη του.
Από την ιστορία του Γαλιλαίου έμεινε η παροιμιώδης φράση: «Και όμως κινείται». Κατά την παράδοση, ο Γαλιλαίος τελειώνοντας την απαγγελία της «απαρνήσεως» των πεποιθήσεών του, που έκανε γονατιστός μπροστά στην Ιερά Εξέταση και καθώς σηκωνόταν, χτύπησε το πόδι του στο έδαφος και πρόσθεσε: «Και όμως κινείται» (εννοώντας τη Γη). Στην πραγματικότητα, τη φράση αυτή ή δεν την είπε ποτέ ή κι αν την είπε, δεν την άκουσαν οι δικαστές του. Γιατί τότε δεν θα απέφευγε την καταδίκη του σε θάνατο «επί της πυράς». Πάντως η φράση αυτή απέμεινε ως σύμβολο της δύναμης της επιστήμης απέναντι σε κάθε προσπάθεια να παρεμποδιστεί το φως της αληθινής γνώσης. Το 1992 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο 2ος εξέφρασε τη λύπη του για τον τρόπο με τον οποίο η Καθολική Εκκλησία χειρίστηκε την υπόθεση του Γαλιλαίου αποκαθιστώντας τη μνήμη του έπειτα από 359 χρόνια.
Σημείωση: O Γαλιλαίος είχε χάσει σταδιακά την όρασή του διότι παρατηρούσε απευθείας τον Ήλιο. Το 1642, χρονιά που πέθανε ο Γαλιλαίος, γεννήθηκε ο Νεύτωνας οπότε η σκυτάλη της επιστήμης πέρασε σε άξια χέρια.
5 Ιουλίου 1686: Πρώτη έκδοση (250 αντίτυπα, στα Λατινικά) του βιβλίου του Ισαάκ Νεύτωνα (1642-1727) «Philosophiae Naturalis Principia Mathematica» («Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας»). Σε αυτό διατυπώνονταν οι νόμοι της κίνησης των σωμάτων και ο νόμος της παγκόσμιας έλξης.
Ήδη από τα έτη 1665 και 1666 ο Νεύτωνας (σε ηλικία 23 ετών) είχε διατυπώσει τη θεωρία των χρωμάτων, το νόμο της βαρύτητας και έθεσε τα θεμέλια του απειροστικού λογισμού. Επρόκειτο για μια πολύ δυνατή ώθηση για την επιστήμη που «οδήγησε τα μοντέρνα μαθηματικά υψηλότερα από το επίπεδο της ελληνικής γεωμετρίας». Ήταν τόσο σημαντικές οι επιστημονικές ανακαλύψεις αυτές, που τα έτη 1665 και 1666 εξαιτίας του Νεύτωνα αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως «Anni Mirabiles» (Θαυματουργά Έτη). Ο Νεύτωνας έδειξε ότι το σύμπαν διέπεται από φυσικούς νόμους που δεν είναι ούτε ιδιότροποι ούτε κακόβουλοι και αυτή η γνώση οδήγησε στην Εποχή της Λογικής, έδωσε ελπίδα και έμπνευση στους επιστήμονες, τους συγγραφείς, τους καλλιτέχνες, τους φιλοσόφους και τους απλούς πολίτες. Οι ιδέες του άλλαξαν πραγματικά τη μορφή του κόσμου και βελτίωσαν τη θέση των ανθρώπων. Το 1705 η βασίλισσα Άννα τον έχρισε ιππότη. Πέθανε σε ηλικία 85 ετών και ετάφη στο αββαείο του Ουεστμίνστερ, δίπλα στους βασιλείς και τους ήρωες της Αγγλίας.
Σημείωση: Το πανεπιστήμιο Cambridge, όπου δίδασκε ο διάσημος φυσικός και μαθηματικός Ισαάκ Νεύτων, επιτρέπει τη διαδικτυακή πρόσβαση στα ψηφιοποιημένα χειρόγραφα και πρωτότυπα τυπωμένα έργα του μεγάλου επιστήμονα.
12 Ιουλίου 1824: Μια εβδομάδα πριν από το θάνατο του Byron στο Μεσολόγγι δημοσιεύεται στο Παρίσι, σε μια εκτύπωση εξακοσίων αντιτύπων, με έξοδα του συγγραφέα, η πραγματεία για τις θερμικές μηχανές «Réflexions sur la Puissance Motrice du Feu» («Σκέψεις για την κινητήρια δύναμη της φωτιάς»). Συγγραφέας ο Γάλλος μηχανικός και φυσικός Νικολά Σαντί Καρνό (1796 – 1832). Η οικογένεια του Carnot έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Γαλλίας. O Λαζάρ Καρνό, ο πατέρας του (1753- 1823), είχε αποκληθεί «Οργανωτής της Νίκης» για τον αποφασιστικό του ρόλο στη γαλλική επανάσταση. Αργότερα, συντάχθηκε με τον Ναπολέοντα και το 1800 έγινε υπουργός πολέ- μου. Ο Λαζάρ Καρνό ήταν επίσης μαθηματικός και συγγραφέας ενός σπουδαίου βιβλίου περί του Λογισμού ενώ απέδειξε ένα θεώρημα της Τριγωνομετρίας που φέρει το όνομά του.
Ο Σαντί Καρνό θεωρείται ο πατέρας της Θερμοδυναμικής καθώς ήταν ο πρώτος που μελέτησε τη μετατροπή θερμότητας σε μηχανική ενέργεια κατά το βέλτιστο τρόπο (ιδανική θεωρητική μηχανή Carnot). Ο βενζινοκινητήρας, που χρησιμοποιείται σήμερα από αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες, πρωτοεμφανίστηκε το 1867 από τον Nikolaus August Otto και αποτελεί εξέλιξη της μηχανής Carnot. Το 1892 ο Rudolf Diesel προσεγγίζοντας και αυτός όσο μπορούσε την ιδανική μηχανή του Carnot παρουσίασε το δικό του κινητήρα, ο οποίος χρησιμοποιείται από πλήθος πετρελαιοκίνητα οχήματα, πλοία και τρένα.
Σημείωση: Ο πατέρας του τον ονόμασε Σαντί από το όνομα του Πέρση ποιητή Sadi του Σιράζ. Σε όλους τους πίνακες που απεικονίζεται φαίνεται νεαρός κι αυτό είναι φυσικό διότι έζησε μόνο 36 χρόνια (όσα και ο λόρδος Byron). Μετά τον πρόωρο θάνατό του από επιδημία χολέρας, σύμφωνα με τους ιατρικούς κανόνες της εποχής, καταστράφηκαν τα υπάρχοντά του μαζί και όλες οι σημειώσεις του. Το γεγονός αυτό καθυστέρησε για δεκαετίες την εξέλιξη των θερμικών μηχανών.
Μανώλης Παπούλιας
Πρώτη δημοσίευση, περ. Κλεψύδρα, τεύχ. 13
